14. دوستى و خردمندى
التودد نصف العقل
ح /142
ترجمه : دوستى و مهربانى با مردم ، نیمى از عقل است .
شرح : شخص عاقل ، با شخص نادان ، تفاوتهاى زیادى دارد. اما این تفاوتها، همیشه و همه جا معلوم و آشکار میگردد که کدامیک عاقل و کدامیک نادان هستند.
یکى از این موارد، طرز رفتار با مردم است . شخص نادان ، ارزش دوستى و مهربانى را نمیداند و بهمین دلیل ، با مردم دوستى نمى کند و محبت کسى را در دل خود جاى نمى دهد.
اما شخص عاقل ، چون به نیروى عقل خود، قدر و قیمت دوستى و محبت را درک مى کند و با دوستانش نیز، همیشه با مهر و محبت رفتار مى کند.
یکى از راههائى که ما میتوانیم تشخیص دهیم چه کسى عاقل و چه کسى نادان است ، همین است که ببینیم آیا شخص مورد نظر، با مردم دوستى و محبت میکند، یا با هیچکس از دل مهر و محبت و دوستى وارد نمیشود
از آنجا که دوستى و محبت با مردم ، یکى از مهمترین نشانه هاى عقل و شعور است ، امام علیه السلام ، براى دوستى ارزش فراوانى قائل شده است ، تا جائى که فرموده است : همینکه شخصى با مردم دوستى و محبت کند، نشانه آن است که دست کم ، نیمى از عقل طبیعى یک انسان در او وجود دارد.

15. پرهیز از دوستى با...
اباک و مصادقه الاحمق ، فانه یرید ان ینفعک فیضرک و مصادقه البخیل ، فانه یبعد عنک احوج ماتکون الیه ، و ایاک و مصادقه الفاجر، فانه یبیعک بالتافه ، و ایاک و مصادقه الکذاب ، فانه کالسراب : یقرب علیک البعید و یبعد علیک القرب .
ح /38
ترجمه : از دوستى با نادان بپرهیز، چون او میخواهد به تو سود برساند، ولى از روى نادانى زیاد میرساند، از دوستى با شخص تنگ نظر بپرهیز، چون او تو را، هنگامى که به شدت نیازمند او باشى رها میکند، از دوستى با شخص بد کاره بپرهیز، چون او به ناچیزترین قیمتها تو را مى فروشد، و از دوستى با دروغگو بپرهیز، چون او، مانند سهراب ، فریبت میدهد. دور را در نظرت نزدیک نشان میدهد، و نزدیک را دور جلوه گر میسازد.
شرح : یکى از مهم اسلامى ، که هم پیامبران اکرم (ص ) و هم امام علیه السلام ، درباره آن بسیار سفارش کرده اند، مسئله انتخاب دوست و همنشین است . کسانى که خصوصیات زشت و ناپسند، و صفات بد و نامطلوب دارند، بر روى دوستان و معاشران خود نیز تاءثیر منفى میگذارند، و به آنان ، زیانهاى جبران ناپذیر مى زنند. از این رو، در انتخاب دوست ، باید کمال مراقبت را به عمل آوریم و دست کم ، کسانى را که داراى چهار خصوصیت زشت نادانى ،بخل ،بدکارى ودروغگویى هستند، به عنوان دوست انتخاب نکنیم .
شخص نادان ، هر چند هم که مهربان و صمیمى باشد، از آنجا که عقل کافى ندارد، موارد سود و زیان را نیز تشخیص نمیدهد. به همین جهت ، حتى وقتى میخواهد به دوست خود، سودى برساند، از روى نادانى ، کارى میکند که به زیان دوستش تمام شود.
شخص بخیل ، یا تنگ نظر، نیز چون به مال دنیا بیش از هر چیز دیگرى دلبستگى دارد، و حاضر نیست ذره اى از مال خود را از دست بدهد، تا زمانى به دوستى خود با دیگران ادامه میدهد، که به او نیازمند نباشد. اما همینکه یکى از دوستانش به او نیازمند شود، حتى اگر در اوج نیازمندى باشد و تمام زندگى اش به اندکى گذشت و بخشش از سوى او بستگى پیدا کند، باز حاضر به گذشت و چشم پوشى از مال دنیا نمى شود، و دوست خود را، در آن اوج احتیاج ، رها میکند و به حال خود مى گذرد.
بد کاره ، یا کسى که در روى زمین به فسق و فجور و فساد دست میزند، نیز از کسانى است که باید از دوستى با او پرهیز کرد. شخص بد کاره ، عزت و شرافت انسانى خود، و سعادت و رستگارى آخرت خود را، در برابر کم ارزشى ترین چیزها از دست مى دهد. بنابراین ، مسلم است که چنین کسى ، براى دوستان نیز، ارزشى قائل نخواهد شد، و آنها را در برابر اندک چیزى خواهد فروخت .
دروغگو نیز، شایسته دوستى نیست . چون او نیز، مانند سراب که از دور به شکل آب دیده میشود و از نزدیک چیزى جز خاک و ریگ بیابان نیست ، همیشه به فکر فریب دادن است . شخص دروغگو، همیشه با دروغهاى خود، کارهاى خوب را به صورت کارهاى بد وانمود میکند. و کارهاى بد را بصورت خوب نشان میدهد. در نتیجه ، کسیکه با شخص دروغگو دوستى کند، فریب حرفهاى او را میخورد، و دو عیب بزرگ در زندگى پیدا میکند: نخست آن که از کارهاى خوب رویگردان میشود، چون خیال میکند که آن کارهابد است . و دیگر آنکه به انجام کارهاى بد مى پردازد، چون بخاطر حرفهاى دوست دروغگوى خود، گمان میکند که آن کارهاخوب است .
فرزند عزیز، وقتى میخواهى با کسى دوست شوى مراقب باش که او، جزو هیچکدام از این چهار گروه نباشد. چون امام علیه السلام ، به خاطر خیر و صلاح مسلمانان ، سفارش کرده است که از دوستى با این گونه افراد، دورى کنند.